Maartje Bos
Beeldend kunstenaar
Hierbij presenteer ik een uniek kunstconcept dat de invloed van kunstmatige intelligentie op de wereld van de beeldende kunst op boeiende wijze onderzoekt. Naast een erkenning van de impact van technologie op de kunstwereld, is de ‘A and I’ collectie vooral een viering van de menselijke creativiteit.
Deze verzameling van 18 met de hand vervaardigde sculpturen is het resultaat van een gedurfd experiment waarin originele creaties zijn samengebracht met nieuwe varianten die zijn gegenereerd door kunstmatige intelligentie. De bezoeker wordt uitgenodigd om in te schatten welke werken door de kunstenaar zijn ontworpen en welke door AI. Het ervaren van de intieme co-existentie van menselijke en AI-gegenereerde kunstwerken is inspirerend èn uitdagend, want in een wereld waarin de verbeelding van de mens en de kracht van technologie samenkomen, rijzen er zowel voor- als nadelen. Met bijbehorende gevoelens.
Maar zodra het stof is neergedaald, zie je dat kunstenaars die zich daarvoor interesseren, de grenzeloze mogelijkheden van AI ontdekken als een krachtige en innovatieve tool om hun creatieve horizonten te verbreden. Kunstmatige intelligentie stelt kunstenaars in staat om te experimenteren met nieuwe technieken, stijlen en ideeën, en biedt toegang tot enorme datasets en algoritmen die traditioneel buiten het bereik van de kunstenaar lagen. Deze techno-logische symbiose heeft het potentieel om geheel nieuwe kunstvormen of tussenvormen te doen ontstaan. Deze interactie belooft een boeiende reis naar de toekomst van de kunst, waarin de menselijke verbeelding wordt verrijkt door de mogelijkheden van machines.
KLIK OP EEN FOTO OM TE VERGROTEN
EEN AANTAL VAN DE VRAGEN DIE IK MIJZELF HEB GESTELD
Waarom deze ‘A and I’ collectie?
Toen ik in januari dit jaar voor het eerst in aanraking kwam met ai, overviel me het dubbele gevoel van de fantastische mogelijkheden op micro-niveau, versus de existentiële gevaren op macro-niveau. Ik zag het als een beest dat sterker is dan ik en dat niet meer weggaat. En op het moment dat ik dat oncomfortabele gevoel probeerde weg te duwen, werd het alleen maar groter. Dus op diezelfde dag besloot ik dat beest gewoon te bespringen en te gaan berijden, om op die manier mijn angst onder controle te krijgen. Nieuwsgierig en met een open geest ben ik gaan onderzoeken wat AI specifiek voor de kunst zou kunnen betekenen en voor mijn positie als kunstenaar. Tegelijkertijd ben ik ook heel benieuwd naar het effect van mijn collectie op het gevoel en de objectieve geest van anderen.
Hoe is de collectie gemaakt?
Ik heb me verdiept in het generatieve ai-softwareprogramma DALL-E, ontwikkeld door OpenAI. Dit programma is getraind om afbeeldingen te genereren op basis van tekstbeschrijvingen en/of beeldmateriaal. (De naam DALL·E is een samensmelting van ‘WALL-E’, het robotje uit de Pixar-film, en van ‘Dalí’ de Spaanse surrealistische kunstenaar.)
Per origineel werk heb ik een foto ingevoerd, waarop het AI-programma per keer vier variaties genereerde. Er waren vaak meerdere beeld-aanzichten voor nodig en honderden pogingen voordat ik een beeld vond dat door kon gaan als een ‘Maartje Bos’. AI genereert maar één aanzicht (soms alleen een schuin aanzicht), dus ik moest het beeld altijd nog op een juiste manier èn drie-dimensionaal interpreteren voordat ik het over kon brengen op een stuk cellenbeton dat ik met traditionele beeldhouwtechnieken kon bewerken als origineel. Vervolgens maakte ik daarvan een mal van siliconen met een steunkap van gips en glasvezels waarna ik daarmee een afgietsel maakte met milieuvriendelijke acrylhars die ik op kleur bracht met pigmenten. Ik goot deze AI-versie altijd tegelijk met een nieuwe versie van het origineel, om zo een ‘set’ te creëren met exact dezelfde kleur, omdat dat anders niet mogelijk is. Daarna kwam het afwerkingsproces van vijlen en schuren totdat het silhouet en de lichtbreking vanuit elke hoek perfect was.
Wordt de kunst bedreigd?
Ik zie AI niet als een bedreiging voor de kunst, maar eerder als een aanvulling. Het is een gereedschap, een bron van inspiratie, en een manier om nieuwe kunstvormen te verkennen. De ware kracht ligt in het vermogen van de kunstenaar om AI te gebruiken als een hulpmiddel om hun visie te verwezenlijken, niet als een vervanging voor hun creatieve expressie.
Dus kunst is ook in dit nieuwe tijdperk springlevend. Het transformeert en evolueert met de tijd en omarmt de mogelijkheden die technologie biedt. We bevinden ons meer dan ooit op een kruispunt waarin kunstenaars worden uitgedaagd om na te denken over wat echt en authentiek is, en wat betekenisvol en nodig is in een wereld die wordt gedefinieerd door algoritmen. Ik geloof absoluut in de inventiviteit en flexibiliteit van de mens. Maar zonder frictie geen ontwikkeling.
Destijds was er bijvoorbeeld ook veel discussie over fotografie als kunstvorm. Eerst in analoge- en daarna ook in digitale vorm. Inmiddels heeft de Duitse fotograaf Boris Eldagsen onlangs een prestigieuze prijs gewonnen met een púúr door AI gegenereerde foto. Hoewel hij weigerde de prijs in ontvangst te nemen, omdat hij er niet had bij verteld dat het om AI ging.
Wat heb je ontdekt?
Ik geloof dat de essentie van creatie nog steeds geworteld is in een duidelijke visie, conceptuele keuzes en een leidende hand. AI mag dan een hulpmiddel zijn, maar de ware schepper blijf ik. Zonder mijn originaliteit had deze collectie nooit het licht gezien. Bovendien was het niet efficiënter of sneller om AI op deze manier in te zetten als tool, in tegendeel.
Wie zijn de slachtoffers?
Voor de hogere kunst zie ik dus absoluut geen bedreiging. De één zal zich meer richten op innovatie waarbij er nieuwe kunststromingen zullen ontstaan, waarbij de ander zich juist blijft focussen op ambacht. Decoratieve, goedkope kunst zal ook gewoon blijven. Daarin zijn heilige huisjes niet zo belangrijk. Matige kunstenaars die zo handig zijn om dit voor ze te laten werken zijn dus juist in het voordeel.
Voor de ontwerp-sector ligt dit denk ik totaal anders. Òf je wordt een voorloper door AI voor je te laten werken, òf je wordt ingehaald. De snelheid van deze ontwikkeling zal cumulatief zijn.
Plagiaat is een veelgehoorde kanttekening, wat vind je daarvan?
Plagiaat is een oude schaduw die altijd over kunst heeft gehangen. Het is een dilemma dat door de eeuwen heen is geëvolueerd. Popart herinnerde ons eraan dat bestaand materiaal de basis voor een kunstvorm op zich kan zijn. Maar ook als het gaat om AI is de eigenheid en het talent van degene die iets doet met het werk van anderen altijd zichtbaar in het uiteindelijke resultaat.
Waarom nog zelf maken en niet printen?
Het maken van kunst met de hand heeft voor mij een grote waarde. Het versterkt de verbinding tussen mijzelf en het kunstwerk en het maakt me rustig. Hoewel printen snel en efficiënt kan zijn, mist het vaak de persoonlijke touch en de menselijke ziel die in handgemaakte kunst wordt gelegd.
Wat ga je hierna doen?
Beelden maken voor in de openbare ruimte is nog steeds een droom. Maar wat ik daarnaast ga doen weet ik nog niet. Dat dient zich altijd vanzelf aan.
Voetnoot: de duistere kant van AI in het algemeen.
Zelfdenkende AI-systemen die slimmer zijn dan de mens en die zelf ongevraagd initiatieven nemen, werpen belangrijke vragen op over ethiek en regulering. Het potentieel is er, maar de weg naar verantwoord gebruik is nog onbekend. Hoe kun je iets dat continu in beweging is omkaderen? Onze menselijke maat werkt daarin beperkend. Concurrentie en financiële belangen lopen voor op morele verantwoordelijkheid.
Hoewel ik op kunstgebied vooral voordelen zie, zou ik de ontwikkeling van AI in de volle breedte het liefst willen tegenhouden als dat kon, ondanks dat ik een voorstander ben van innovatie. Op micro-niveau ben ik ontzettend enthousiast, maar op macro-niveau lijkt het me gewoon te risicovol voor het voortbestaan van de mensheid. Zeker gezien het feit dat de ontwikkelaars van AI deze zorgen delen.
November 2023